Bij vervroegde verkiezingen verschijnen er minder boeken in het kader van de campagne. Het is immers niet evident om op korte termijn een boek geschreven en gedrukt te krijgen. Het boek van Tom Cochez over het Vlaams Belang is een uitzondering: het is een vlot geschreven en bijzonder actueel boek.
In het verleden verschenen al heel wat boeken over het Vlaams Belang en voordien het Vlaams Blok. Wij hebben dat steeds aangemoedigd en waren enthousiast over de boeken van Hugo Gijsels, Marc Spruyt en Blokwatch of Norbert Van Overloop (“Wiens belang?”). Uiteraard waren er beperkingen aan die boeken, maar het is nuttig om anti-fascisten te informeren en argumenten aan te bieden. In de media is het vandaag echter steeds meer zoeken naar een kritische blik op extreem-rechts, Cochez was zowat de laatste journalist die zich hiermee bezig hield en ook hij moest bij de laatste herstructureringsronde bij De Morgen weg.
Het boek van Tom Cochez brengt het verhaal van de interne spanningen in het Vlaams Belang de afgelopen jaren. Het concentreert zich op de conflicten en afrekeningen die niet bepaald zachthandig verlopen. Alle mogelijke schandalen komen aan bod. Veel nieuws valt er niet te lezen voor wie extreem-rechts volgt, maar het is wel nuttig om dit in boekvorm te hebben zodat het mogelijk langer zal bijblijven in het collectieve geheugen van de anti-fascistische beweging.
Een beperking aan het boek is dat er geen algemene analyse wordt gebracht van het karakter van extreem-rechts: de wijze waarop het neo-fascistische kader zich van een populistische methode heeft bediend om een snelle electorale opgang te maken op onstabiele basis. Dat is natuurlijk wel van groot belang om de (tijdelijke?) achteruitgang van het VB te kaderen, dit kan niet enkel worden toegeschreven aan de interne spanningen (misschien zelfs integendeel: zonder electorale achteruitgang waren de spanningen wellicht nooit zo hard losgebarsten). De vetpotten van het VB zijn er kleiner op geworden en een strijd om een kleiner deel van de koek wordt hierdoor harder.
Cochez schetst de grootste verkiezingsoverwinning ooit van het VB in 2004. Het proces tegen de partij werd verloren en het VB plaatste zichzelf in een slachtofferrol: de verkiezingen van 2004 gingen over het VB waarbij de partij het voorstelde als een gevecht van allen tegen één. Het volledige establishment zette alle mogelijke middelen in tegen de underdog. Dat was een recept voor succes en het VB had deze positionering zorgvuldig en bijzonder professioneel voorbereid (uiteraard allemaal op kosten van de gemeenschap met middelen die door het establishment aan de extreem-rechtse partij werden gegeven).
Om het beeld van het VB te verbreden, werden “verruimers” als Morel en Verstrepen aangetrokken. Er kwam een “brede” petitie voor “vrije meningsuiting” en er werden banden gezocht met ondernemers. Het VB laat niets aan het toeval over en scoort immens: 24% van de Vlaamse kiezers steunen extreem-rechts. Commentatoren hebben het over een “verrechtsing” van Vlaanderen en ook de VB-top slaat aan het dromen. Wij stelden toen reeds dat deze overwinning het resultaat was van een afkeer tegenover het beleid van de traditionele partijen en niet zozeer van een actieve steun voor het programma van het VB.
Na de verkiezingen van 2004 werd in het Vlaams Belang alles op de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 gezet. De onbetwiste leider van de partij, Dewinter, moest en zou burgemeester van Antwerpen worden. De volledige partijmachine werd ingezet om die droom waar te maken. Dit leidde tot spanningen met kopstukken uit andere regio’s, Vanhecke benadrukte vanuit West-Vlaanderen steeds de opmars van zijn partij op het platteland. Morel werd kopstuk in Schoten en was niet opgezet met kritiek van het VB in Antwerpen op de groene rand rond de stad, waar het VB effectief ook sterk staat.
Om burgemeester te worden, heeft Dewinter nog extra stemmen nodig. Hij hoopt dat de breuk tussen Coveliers en VLD kan leiden tot een nieuwe satelietpartij waarmee liberale kiezers kunnen worden aangetrokken naar het VB. Het VLOTT van Coveliers wordt opgezet en gefinancierd vanuit het VB. Het enige doel: Dewinter burgemeester maken. Nu dit mislukt is, wordt het overigens wel erg windstil rond dat VLOTT. De verkiezingscampagne van Dewinter in 2006 werd door een aantal factoren doorkruist: de moordpartij door Hans Van Themse was een stoorzender. Ook was de polarisatie rond Dewinter op zich geen nieuw fenomeen en was er al enkele jaren een relatief stabiel percentage dat werd behaald in Antwerpen: ongeveer 33%. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 werd dat resultaat opnieuw behaald. Op zich was dat geen forse nederlaag (tegenover de opmars van Patrick Janssens die zijn coalitiepartners in de verdrukking sloeg met een monsterscore natuurlijk wel), maar de dromen van Dewinter over zijn burgemeesterssjerp bleken bedrog te zijn.
Dit was een keerpunt voor de interne spanningen in het Vlaams Belang. De vele middelen die naar Antwerpen gingen, werden in vraag gesteld door een deel van de partijtop. Nog vooraleer België tot barsten komt, waren er binnen het VB blijkbaar al regionale spanningen tussen Antwerpen en de rest. Vanhecke heeft het ook vandaag nog systematisch over de “Antwerpse gemeenteraadsfractie” als hij het over de groep rond Dewinter (de echte partijleiding dus) heeft.
Het boek van Tom Cochez brengt een gedetailleerd beeld van wat hierop volgde in het VB. Plots kwam er een grotere mediatoegang in de interne Blok-keuken. Ook dat is een uitdrukking van de groeiende spanningen. Dewinter en co gingen daarbij uitermate professioneel te werk. Ieder detail, iedere stap werd voorbereid met figuren als Filip De Man, Jan Penris of Staf Neel die telkens vooruit gestuurd werden. Ook in de media werd alles goed voorbereid. Het doel: Morel en Vanhecke onschadelijk maken en daarmee iedere kritiek op Dewinter de mond snoeren.
De persoonlijke relatie tussen Morel en Vanhecke wordt daarbij uitdrukkelijk uitgespeeld, duidelijk via bronnen uit het VB zelf. Cochez wijst in de richting van “communicatiespecialist” Eric Deleu wiens reclamebureau steeds werd gebruikt door het VB tot Morel daar een stokje voor stak en de contracten met het bureau van Deleu in vraag stelde (er vielen daarbij woorden als gesjoemel). Deleu zou onder meer gaan praten zijn met de ex-man van Morel en zou aan de basis liggen van het uitlekken van de “liefdesmails” tussen Morel en Vanhecke die uitlekten in Knack. Deleu werd recent voor de bewezen diensten bedankt met een verlenging van zijn mandaat als bestuurder bij de VRT.
Vanhecke werd als partijvoorzitter vervangen door Valkeniers, een nieuwkomer op het publieke toneel maar sinds jaar en dag Blokker. Valkeniers was in de jaren 1970 al lid van het NSV, de studentenclub van het VB die al eens radicaler uit de hoek mag komen (bijvoorbeeld door neo-nazistische liederen te zingen op cantussen al dan niet onder leiding van VB-parlementslid en FDW-man Jan Penris). De zwakke voorzitter Valkeniers probeerde even om de kaart van “vernieuwing” en “verbreding” te trekken om de conflicten in de partij te bedaren, maar hij moest al snel voluit gaan voor het project van diegenen die hem aan het hoofd van de partij hadden gezet: Dewinter en co. Net zoals eerder Annemans zijn lot volledig aan dat van Dewinter had verbonden, moest ook Valkeniers dit doen om te overleven.
Morel is intussen uitgeteld en ook Vanhecke beperkt zich tot het Europese parlement dat voor het VB amper van enig belang is. Hij stelde zich niet langer te herkennen in “een partij waar een kliek met maffiose praktijken de plak zwaait.” Anderzijds gaf Vanhecke op zijn blog te kennen dat een nieuwe formatie opzetten geen optie is. Een aantal medestanders hebben de strijd en de partij opgegeven, Vanhecke lijkt rustig te zitten afwachten in het Europese Parlement.
Tom Cochez meent dat de rol van het VB is uitgespeeld, de partij zou politiek niet langer relevant zijn. Dat was ook de conclusie die eerder werd getrokken in het boek van Blokwatch. Wij vinden dat voorbarig. Het klopt dat de mediahype is gaan liggen en dat er na de enorme score van 2004 een achteruitgang was. Maar het VB onderschatten, is verkeerd. Kijk maar hoe het FPÖ in Oostenrijk telkens terug komt bij gebrek aan een reële actieve oppositie tegen het neoliberale beleid. Zelfs het FN van de oude krokodil Le Pen slaagde er eerder dit jaar in om in het Noorden en de regio rond Marseille uitstekende scores neer te zetten.
Electoraal kan het VB nog niet worden afgeschreven. En daarnaast blijft er de vaststelling dat een periode van crisis en groeiende sociale spanningen ook kan leiden tot een toename in extreem-rechts geweld en een groei van allerhande neo-nazistische groupuscules. Het VB zal er op korte termijn minder makkelijk in slagen om dat allemaal te kanaliseren. Redenen genoeg dus om waakzaam te blijven en acties te blijven ondernemen. In de strijd tegen extreem-rechts en tegen racisme is het nuttig om op de hoogte te zijn van de interne keuken van het VB en de spanningen daar, dat maakt duidelijk hoe ook in het VB de strijd om de postjes en de vetpotten hard wordt gevoerd. Op dat vlak is het VB een “normale” partij geworden.
Geert Cool
